W jakich sytuacjach pomaga mediator?

Mediacje to pozasądowa metoda rozwiązywania sporów, w której osoba trzecia pomaga stronom konfliktu dojść do satysfakcjonującego wszystkich porozumienia. Rozwiązanie problemu poza salą rozpraw ma wiele plusów – jest zdecydowanie szybsze niż proces sądowy, jest również mniej kosztowne, a przede wszystkim mniej stresujące dla skłóconych stron. Należy jednak pamiętać, że funkcja mediatora nie jest tożsama z funkcją sędziego. Mediator nie jest także psychologiem, coachem ani mentorem (choć przedstawiciele wszystkich tych profesji mogą z powodzeniem prowadzić proces mediacyjny po odpowiednim przeszkoleniu). Mediator jest bezstronną osobą, która pomaga stronom w komunikacji i w samodzielnym dojściu do porozumienia. Co istotne, mediacje można prowadzić jedynie pod warunkiem, że obie skonfliktowane strony wyrażą na to zgodę. Dobrowolna zgoda jest wymagana nawet wówczas, gdy na mediacje kieruje sąd.

Jest wiele rodzajów mediacji. Wyróżniamy między innymi mediacje cywilne, gospodarcze, karne, społeczne czy rodzinne. Mediacje są stosowane w rozwiązywaniu konfliktów sąsiedzkich, w miejscach pracy, pomiędzy poszkodowanym a sprawcą przestępstwa i w wielu innych sytuacjach, w których pójście do sądu nie jest konieczne. Są także zalecanym trybem postępowania w przypadku przestępstw popełnianych przez osoby nieletnie ponieważ dają możliwość naprawienie szkody wyrządzonej ofierze, oraz szkody społecznej.

Proces mediacji jest całkowicie poufny. Wszelkie tematy poruszane podczas spotkań z mediatorem i ustalenia stron pozostają tajemnicą i nie mogą zostać ujawnione osobom trzecim, ani w sądzie.

W rodzinnym gronie

Wyjątkowo delikatnym przypadkiem są mediacje rodzinne, kiedy na szali leży dobro nasze i naszych najbliższych, w szczególności dzieci. Choć, bez dwóch zdań, pierwszym skojarzeniem jakie przychodzi do głowy kiedy mowa o mediacjach rodzinnych jest skłócona para, nie jest to jedyny przypadek kiedy warto rozważyć zwrócenienie się po pomoc do mediatora. Z mediacji mogą korzystać całe rodziny: skłócone rodzeństwo, rodzice i dzieci, a nawet byli małżonkowie z obecnymi partnerami.

Skorzystanie z usług mediatora jest szczególnie pomocne w sytuacjach gdy największą przeszkodą na drodze do komunikacji są emocje. Gniew, smutek czy rozgoryczenie, skutecznie uniemożliwiają dojście do porozumienia i sprawiają, że nawet szczera próba rozwiązania konfliktu, kończy się kłótnią i zaognieniem sytuacji. Obecność osoby trzeciej i neutralny grunt, na którym odbywają się spotkania mediacyjne, sprawia, że stronom łatwiej opanować emocjonalne reakcje i skupić się na rozwiązaniach.

Jak wyglądają mediacje?

Pierwszym co należy wiedzieć rozpoczynając proces mediacji jest to, że mediator nie rozwiąże za nas problemu. Jego rolą nie jest podawanie gotowych rozwiązań, ale pomoc w skupieniu się na jasno określonych potrzebach każdego z uczestników. Głównym zadaniem mediatora jest towarzyszenie stronom sporu i ułatwianie komunikacji między nimi. Co to znaczy? Po pierwsze, mediator ustala jaki cel chcą osiągnąć strony mediacji, wspiera je w identyfikacji problemów, oraz w poszukiwaniu korzystnych dróg ich rozwiązania.

Na przykład w sytuacji kryzysu w związku, celem mediacji może być ratowanie małżeństwa, lub ustalenie warunków rozstania. W mediacjach rodzinnych najważniejsze jest to, by w wyniku konfliktu, nawet gdy doprowadza do rozpadu rodziny, jak najmniej ucierpieli jej członkowie W zależności od ustalonego celu, wspólnym interesem stron będzie więc uzgodnienie zasad wspólnego życia lub zasad życzliwego rozstania oraz zaspokajanie potrzeb dzieci, jeśli takie są. Strony uzgadniają więc sposób sprawowania władzy rodzicielskiej, kwestię alimentów, sprawy majątkowe i mieszkaniowe.

Istotą mediacji jest odejście od tzw. twardych negocjacji pozycyjnych, które opierają się na stanowiskach stron i koncentracja uwagi na interesach i potrzebach. Często, w sytuacji konfliktowej, “okopujemy sią” na swoich stanowiskach, zgłaszając drugiej stronie swoje żądania. Taka postawa nie prowadzi do porozumienia. Porozumienie jest możliwe dopiero w momencie, gdy każda ze stron ustali jakie potrzeby (interesy) stoją u podstaw obranych przez nie stanowisk. Mediator pomaga stronom odkryć te interesy i wspiera je w procesie zmiany stanowisk w potrzeby, które strony chcą zaspokoić rozwiązując konflikt. Wiele konfliktów wynika z faktu, że skłócone strony nie rozumieją wzajemnie swoich intencji i potrzeb, które za nimi stoją (o czym piszemy szerzej w artykule Nauka rozmowy). Bywa również, że nawet strona formułująca swój cel mediacyjny początkowo nie rozumie, z jakiej niezaspokojonej potrzeby wynika.

W toku rozmów mediator pomaga stronom skupić się na wyznaczonych celach, nie zbaczać z tematu i nie dać się ponieść emocjom, wzajemnym oskarżeniom i schematycznym przekonaniom na temat partnera i jego zachowań. Mediator dąży do tego, aby obie strony sporu osiągnęły satysfakcję i zyskały to, co dla nich ważne. Kieruje rozmową, stosując techniki rozwiązywania sporów zmniejsza przywiązanie stron do swoich stanowisk i „jedynych słusznych” pomysłów na rozwiązanie problemu, pomaga znaleźć wiele alternatywnych opcji rozwiązania, ocenić ich skuteczność i wspólnie wybrać tą, która w największym stopniu zaspokoi potrzeby obu stron.

Konsensus – i co dalej?

Długość mediacji zależy od konkretnej sytuacji, czasem wystarczy tylko jedna sesja, na ogół jednak dojście do konsensusu zajmuje nieco dłużej. Efektem mediacji jest porozumienie, czyli akceptowalne dla obu stron ustalenia, które mają być realizowane w przyszłości. W odróżnieniu od sędziego, mediator nie ma autorytatywnej władzy i nie podejmuje decyzji rozstrzygającej spór. Decyzja należy do uczestników mediacji. Mediator może natomiast zasugerować spisanie postanowień w formie porozumienia mediacyjnego (ugody). Dokument ten może być przeznaczony jedynie dla stron, by przypominać im o rozwiązaniach, które wspólnie wypracowały, ale może być także wykorzystany podczas rozprawy sądowej. Sądy z reguły akceptują ugody mediacyjne i nadają im rygor wykonalności.

Spisanie porozumienia jest także bardzo pomocne dla realizacji postanowień mediacji, ponieważ dostarcza stronom jednoznacznie brzmiących wniosków. W przypadku umowy ustnej, strony mogą inaczej zapamiętać wypracowane postanowienia. Forma pisemna zmniejsza ryzyko wystąpienia nieporozumień i ułatwia realizację konkretnych ustaleń. Co więcej, rytuał formalizowania dokumentu poprzez podpis, daje dodatkową psychologiczną motywacją do przestrzegania jego postanowień.

Poza wspomnianą oszczędnością pieniędzy, czasu i nerwów, za wyborem mediacji, przemawia jeszcze jedna istotna korzyść: w mediacji obie strony wygrywają.

Na sali rozpraw zawsze jest wygrany i przegrany, zapada wyrok na korzyść jednej ze stron, natomiast podczas mediacji, strony wypracowują rozwiązanie, które jest satysfakcjonujące dla wszystkich. Satysfakcja jest bardzo istotnym elementem udanych mediacji. Porozumienie mediacyjne może być trwałe, tylko wtedy gdy każdy z uczestników wyjdzie z mediacji z poczuciem, że jego potrzeby zostały zaspokojone.